Kara umowna to forma zabezpieczenia umowy, która jest coraz powszechniej stosowana w praktyce. Może być stosowana zarówno w umowach nazwanych, jak i nienazwanych, umowach rezultatu i starannego działania. Zastrzeżenie kary umownej jest skutecznym sposobem zmotywowania kontrahenta do wywiązania się z nałożonych na niego obowiązków. Pomimo powszechności stosowania, często w zapisach o karach umownych pojawiają się jednak błędy. Sprawdź, jaka jest Twoja wiedza na temat kar umownych!
CZYM JEST KARA UMOWNA?
Kara umowna obok zadatku (więcej o zadatku znajdziesz w artykule Zadatek, czy zaliczka? – odwieczne pytanie), umownego prawa odstąpienia oraz odstępnego, została zakwalifikowana do grupy dodatkowych zastrzeżeń umownych. Kara umowna uregulowana została w przepisach Kodeksu cywilnego:
Art. 483.
§ 1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
§ 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.
Art. 484.
§ 1. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
Zgodnie z powyższymi przepisami, kara umowna może być zastrzeżona w umowie na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań niepieniężnych. Ponadto, aby móc dochodzić kary umownej musi wystąpić odpowiednie zdarzenie (niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania). W praktyce często występują trudności w skutecznym dochodzeniu kar umownych. Często też pojawiają się pytania dotyczące kwestii odszkodowania, miarkowania kary, czy ustalenia wysokości kary.
Poniżej garść faktów o karze umownej, które mam nadzieję będą dla Ciebie pomocne!
KARA UMOWNA – PYTANIA I ODPOWIEDZI
1. Czy musi istnieć szkoda, aby dochodzić zapłaty kary umownej?
W przeszłości istniało sporo wątpliwości, czy obowiązek zapłaty kary umownej jest powiązany z wystąpieniem szkody. Orzecznictwo sądowe było niejednoznaczne w tej kwestii. Stanowiska były dwa. Pierwsze, zgodnie z którym obowiązek zapłaty kary umownej był uzależniony od wystąpienia szkody. Drugie, zgodnie z którym obowiązek zapłaty kary umownej był niezależny od wystąpienia szkody. Dyskusję nad stosowaniem kary umownej w powiązaniu z wystąpieniem szkody zakończyło orzeczenie Sądu Najwyższego z 6 listopada 2003 roku (III CZP 61/03).
Orzeczenie to ma moc zasady prawnej. Sąd Najwyższy stwierdził, że obowiązek zapłaty kary umownej nie jest powiązany z wystąpieniem szkody.
Strona, która nalicza karę umowną nie musi zatem wykazywać faktu poniesienia szkody oraz udowadniać wysokości szkody. Ma prawo żądać takiej kwoty, jaka oznaczona została w umowie.
2. Czy karę umowną można miarkować?
Strona umowy, której grozi nałożenie kary umownej, może bronić się zarzutem miarkowania kary umownej, czyli może żądać jej obniżenia.
Możliwe jest to w dwóch przypadkach:
a) jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane,
b) gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
Wystąpienie którejkolwiek z tych przesłanek daje szanse żądania miarkowania kary umownej.
W praktyce sądowej pojawiły się wątpliwości, czy w trakcie procesu pozwany musi podnieść samodzielny zarzut o miarkowanie kary umownej, czy też może jest on już zawarty w żądaniu oddalenia powództwa w całości. Z jednej strony można spotkać orzeczenia sądowe wyrażające pogląd, że już samo żądanie dłużnika obejmujące oddalenie powództwa zawiera wniosek o zmniejszenie kary umownej. Z drugiej strony, występuje orzecznictwo sądowe, na mocy którego do miarkowania kary umownej może dojść tylko na żądanie dłużnika, nigdy zaś z urzędu. Co więcej, taka praktyka sądowa wymaga, oprócz samego podniesienia wniosku w przedmiocie miarkowania kary umownej, także wskazania dowodów na poparcie takiego stanowiska.
Występując w procesie sądowym, dla bezpieczeństwa lepiej przyjąć, że chcąc skorzystać z możliwości miarkowania kary umownej, lepiej podnieść samodzielny zarzut dotyczący miarkowania kary umownej.
Strony nie mogą same w umowie wyłączyć uprawnienia jednej ze stron do żądania obniżenia kary umownej.
3. Czy kara umowna może dotyczyć zobowiązań pieniężnych?
Kara umowna może być zastrzeżona jedynie na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań niepieniężnych. Ta zasada kodeksowa nie podlega modyfikacji! W przypadku nieterminowego spełnienia zobowiązań pieniężnych (np. kiedy występuje zwłoka w płatności), wierzyciel może dochodzić odsetek.
4. Co może być zastrzeżone jako kara umowna?
Zastrzeżenie, zgodnie z którym w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego druga strona umowy będzie zobowiązana do innego świadczenia, niż pieniężne, nie będzie uważane za karę umowną. Zgodnie z przepisami bowiem kara umowna powinna być wyrażona w pieniądzu, jest ona świadczeniem pieniężnym. Kara umowna nie może polegać na świadczeniu rzeczy.
Samo określenie wysokości kary umownej może odnosić się do różnych kryteriów. Zastrzegając karę umowną zawsze trzeba wyrazić ją w pieniądzu, jednakże nie jest już konieczne określenie jej konkretnej wysokości. Może ono nastąpić poprzez wskazanie odpowiednich kryteriów. Takie kryteria powinny jednak w sposób dostateczny umożliwiać ustalenie wysokości sumy pieniężnej w momencie jej dochodzenia przez wierzyciela.
Kara umowna może być wyrażona poprzez:
– określony procent wartości całego świadczenia;
– określony procent za każdy dzień zwłoki;
– zastosowany odpowiedni algorytm w klauzuli umownej.
Sposoby na określenie wysokości kary umownej są zatem dwa: albo umowa przewiduje zapłatę określonej kwoty (np. w wysokości 2.000 zł za każde udokumentowane naruszenie), albo umowa wskazuje sposób jej obliczenia (np. w wysokości 5 % wartości dzieła za każdy dzień opóźnienia).
5. Czy dopuszczalne jest żądanie odszkodowania przekraczającego wysokość zastrzeżonej kary umownej?
To zależy 😉 Jeśli strony nie zawarły odpowiedniej klauzuli, na mocy której dopuszczalne jest dochodzenie odszkodowania przekraczającego wysokość zastrzeżonej kary umownej, to wtedy nie można skorzystać z takiego przywileju.
Jeśli chcesz mieć możliwość żądania odszkodowania przekraczającego wysokość zastrzeżonej kary umownej, to pamiętaj, aby takie postanowienie znalazło się w umowie! Może to mieć duże znaczenie w sytuacji, kiedy zastrzeżona kara umowna jest o wiele niższa, niż rzeczywiście poniesiona szkoda.
Ponadto, pamiętać również należy o regulacjach wynikających z Kodeksu cywilnego, zgodnie z którymi wyrządzenie w sposób umyślny szkody drugiej stronie daje możliwość dochodzenia odszkodowania przekraczającego wysokość zastrzeżonej kary umownej, pomimo braku zastrzeżenia tego w samej umowie. Dotyczy to wyłącznie możliwości dochodzenia naprawienia szkody wyrządzonej z winy umyślnej. Pozycja wierzyciela w tej sytuacji jest niekorzystna z tej przyczyny, że to on musi wykazać, że szkoda została mu wyrządzona z winy umyślnej dłużnika.
6. Czy dłużnik może się zwolnić z wykonania umowy, jeśli zapłaci drugiej stronie karę umowną?
To najczęstsze pytanie: czy zamiast wykonywać umowę, mogę po prostu zapłacić karę umowną drugiej stronie? Strony często myślą tak: „Aaa…, zapłacę już tą karę umowną, wysoka nie jest, a zobowiązania już nie będę musiał wykonywać, bo jest dla mnie mało oplacalne.” Jednak jest to myślenie błędne!
Strona umowy nie może się bowiem wyplątać z wykonania umowy poprzez zapłatę kary umownej. Zawarcie w umowie kary umownej nie ma wpływu na przysługujące drugiej stronie uprawnienie do żądania wykonania umowy od dłużnika.
Zwolnienie z wykonania umowy poprzez zapłatę kary umownej może nastąpić tylko za zgodą wierzyciela! Zgoda może być co do zasady wyrażona w dowolnej formie, ale warto zadbać o to, aby była stwierdzona pisemnie.
7. Kiedy kara umowna jest wymagalna?
Termin zapłaty kary umownej może zostać wskazany w zawieranej umowie. Jeśli z treści umowy nie wynika żaden termin, w jakim strona zobowiązana ma zapłacić karę umowną, należy ją wezwać do zapłaty kary umownej wyznaczając rozsądny termin. Oczywiście wcześniej muszą zaistnieć przesłanki do nałożenia kary umownej.
PODSUMOWANIE
Tylko od woli stron umowy zależy, czy zostanie wprowadzona do umowy kara umowna. Same strony decydują też o wysokości kary, kryteriach nakładania kar, czy parametrach, na podstawie których będzie ustalona wysokość kar. Dobrze skonstruowane kary umowne są skutecznym narzędziem dopingującym drugą stronę do prawidłowego wypełniania jej obowiązków umownych.
Zawierając w umowie postanowienia o karach umownych warto wcześniej zanalizować, czy zapisy takie będą ważne. Należy zadbać o to, aby nie ustalać zbyt wysokich kar, niewspółmiernych do realiów zawieranego kontraktu. Można bowiem narazić się na zarzut nieważności, a wówczas nie będzie można dochodzić skutecznie zapłaty.
§ WARTO ZAPAMIĘTAĆ
♦ karę umowną można zastrzec tylko na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, które jest niepieniężne;
♦ kara nie może polegać na świadczeniu rzeczy; jest to zawsze kwota pieniężna;
♦ wysokość kary może być wskazana z góry, ale może być też ustalona poprzez wskazanie odpowiedniej wysokości procentowej od jakiejś kwoty. Może również być ustalona poprzez zastosowanie odpowiedniego algorytmu;
♦ zawsze trzeba poinformować drugą stronę umowy o naliczeniu wobec niej kary umownej. Taka informacja powinna zawierać stosowne uzasadnienie;
♦ walorem stosowania kar jest to, że nie trzeba udowadniać ani powstania szkody z umowy, ani jej wysokości;
♦ należy uważać na postanowienia dotyczące wysokości kar umownych, które mogą się kumulować.
Stan prawny na dzień: 29.01.2019
The form you have selected does not exist.
Zostaw Komentarz